Adrenalina – hormon, pełniący także funkcję neuroprzekaźnika, wydzielany przez rdzeń nadnerczy, należący do grupy katecholamin. Określany jest jako „hormon stresu”, gdyż odpowiada za mobilizację zasobów energetycznych organizmu w sytuacjach stresowych. Noradrenalina to nieco słabszy odpowiednik adrenaliny.

Akton mięśniowy – część mięśnia. Mięsień dzielony jest na aktony, jeżeli jego poszczególnie części przebiegają odmiennie względem osi obrotu stawu, przez co mogą być zaangażowane w różne ruchy w stawie, a nawet działać przeciwstawnie. Na aktony podzielony jest m.in. mięsień naramienny, czworoboczny.

Aminokwasy egzogenne – aminokwasy, których organizm nie potrafi samodzielnie wytwarzać (syntetyzować) i muszą być dostarczone wraz z dietą.

Aminokwasy endogenne – aminokwasy, które organizm potrafi samodzielnie syntetyzować.

Błonnik – nietrawiona przez organizm człowieka grupa węglowodanów pochodzenia roślinnego. Grupę błonnika dzielimy na rozpuszczalną i nierozpuszczalną.

Bodziec progowy – najsłabszy bodziec, który wywoła pobudzenie komórki (depolaryzacja błony).

BPS – mikrocykl przedstartowy. W kulturystyce i fitness trwa on najczęściej 7-10 dni.

Ciężar maksymalny (CM) – wartość oporu, jaki osoba jest w stanie przezwyciężyć w serii składającej się z jednego, poprawnie wykonanego powtórzenia określonego ćwiczenia.

Cis – konfiguracja, w jakiej mogą występować tłuszcze nienasycone, w której zachowują one swe zdrowotne właściwości.

Definicja – odnosi się do jakościowego aspektu umięśnienia. Wysoka definicja charakteryzuje mięśnie o niskiej zawartości tkanki tłuszczowej, wody, na których uwidocznia się charakterystyczne „prążkowanie”. Definicja stanowi jeden z parametrów oceny sędziowskiej w rundach sylwetkowych na zawodach w kulturystyce i fitness.

Dopamina – jeden z hormonów z grupy katecholamin (pochodne tyrozyny), spełniający funkcję neuroprzekaźnika. Wysokie stężenie dopaminy powoduje podniesienie ogólnego pobudzenia, wprowadza w stan euforii.

Ekscentryczna faza powtórzenia – faza, w której przyczepy mięśniowe oddalają się od siebie.

Ergonometr – maszyna stacjonarna do treningu aerobowego, na której ruch imituje wiosłowanie – bieżnia elektryczna.

Gibkość – zakres ruchu w stawach (ruchomość).

Glikemia – poziom cukru (glukozy) we krwi, wyrażany w mmol/ml albo mg/dl (mg%).

Glikogen – postać magazynowa węglowodanów u ssaków, będąca źródłem energii. Organizm człowieka dysponuje dwoma zbiornikami glikogenu: mięśniowym i wątrobowym.

Hiperglikemia – nadmiernie podniesiony poziom cukru we krwi (powyżej około 200mg% rozpoznaje się już cukrzycę).

Hipetrofia – wzrost, m.in. mięśni, następujący w wyniku zwiększania rozmiarów komórek.

Hipoglikemia – stan niedocukrzenia, spadek poziomu cukru we krwi poniżej normy, 50-40mg% i mniej.

Hormon wzrostu – GH, hormon wydzielany przez przedni płat przysadki. W tkance tłuszczowej zwiększa lipolizę, w mięśniach odpowiada za wzrost syntezy białka. U dzieci niedobór tego hormonu jest przyczyną niskiego wzrostu (karłowatości), u dorosłych objawia się zmniejszeniem masy mięśniowej, zwiększeniem ilości trzewnej tkanki tłuszczowej, zaburzeniami gospodarki węglowodanowej i lipidowej.

Indeks Glikemiczny (GI – z ang. Glicemic Index) – wielkość informująca o tym, jak dany produkt, będący źródłem węglowodanów, wpływa na poziom cukru (glukozy) we krwi. Uściślając: chodzi o to, jak bardzo stymuluje wzrost jego poziomu. Węglowodany są szeregowane na skali od 0-100.

Intensywność treningowa – składowa obciążenia treningowego, określająca jakościowy wymiar pracy treningowej. Intensywność treningu wynika głównie z przyjętego reżimu treningowego, który z kolei określa stosowane ciężary (% CM), tempo wykonywania, czas trwania pojedynczego powtórzenia.

Jednostka motoryczna – pojedyncza komórka nerwowa i zespół unerwianych przez nią włókien mięśniowych.

Jednostka treningowa – pojedynczy trening.

Katabolizm – ogół reakcji chemicznych metabolizmu prowadzący do rozpadu złożonych związków chemicznych na prostsze cząsteczk (procesy rozpadu). Procesem odwrotnym do katabolizmu jest anabolizm.

Koncentryczna faza powtórzenia – faza, w której przyczepy mięśniowe zbliżają się do siebie.

Line up – sposób ustawienia zawodników w kulturystyce i fitness w rundach sylwetkowych na zawodach, polegający na tym, że wszyscy zawodnicy stoją w jednym szeregu na scenie, nie przyjmując w tym czasie żadnych póz obowiązkowych.

Lipogeneza – proces gromadzenia zapasowej tkanki tłuszczowej. Odwrotny do niego jest proces lipolizy.

Ładunek Glikemiczny (GL – z ang. Glicemic Load) – wielkość informująca o tym, jak produkt będący źródłem węglowodanów wpływa na poziom cukru, wyliczana na podstawie GI tego produktu oraz zawartości przyswajalnych węglowodanów (bez błonnika) w 100 g danego produktu.

Maszyny eliptyczne – maszyny stacjonarne do treningu aerobowego, na których nogi poruszają się po torze elipsy.

Melatonina – hormon wydzielany przez szyszynkę, pochodna aminokwasu tryptofanu, odpowiadający za regulację cyklu snu i czuwania. Na wydzielanie tego hormonu hamująco działa wpływ światła.

Mezocykl – średniej długości cykl treningowy charakteryzujący dynamikę obciążeń i charakter pracy w okresach składających się z 4-8 mikrocykli.

Mięśnie antagonistyczne – wykonują pracę przeciwstawną w zakresie określonego ruchu w stawie (ruchy przeciwstawne zachodzą w tej samej płaszczyźnie, np. zginanie – prostowanie, zachodzące w płaszczyźnie strzałkowej ciała).

Mięśnie fazowe – biorą udział w dynamicznych ruchach, szybko się kurczą i równie szybko męczą, wolniej regenerują się (w porównaniu z mięśniami tonicznymi). Nie mogą pozostawać w stanie skurczu przez dłuższy czas. Są to mięśnie zbudowane w większości z białych włókien mięśniowych, które angażujemy w trakcie treningu kształtującego z obciążeniem. Mięśnie te odznaczają się mniejszym spoczynkowym tonusem w porównaniu z mięśniami tonicznymi.

Mięśnie stabilizujące – mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie właściwej postawy ciała w ćwiczeniu, np. mięśnie stabilizujące kręgosłup.

Mięśnie synergistyczne – współpracujące z sobą w wykonywaniu określonego ruchu.

Mięśnie toniczne – posturalne (umożliwiają utrzymanie wyprostowanej postawy ciała), reagują wolniej, są przystosowane do długotrwałej pracy, szybko regenerują się. Taki charakter ma np. część lędźwiowa i szyjna mięśnia prostego grzbietu, mięsień kulszowo-goleniowy (tylna grupa mięśni uda). Są to mięśnie, których skurcz warunkuje prawidłową postawę ciała (zbudowane głównie z czerwonych włókien mięśniowych).

Mięśnie ustalające – ustawiają staw w danym ruchu (ćwiczeniu), ustawiają odpowiednio ramiona dźwigni (dla ruchów w stawie łokciowym ramionami dźwigni są ramię i przedramię), zwierają staw, ale nie biorą udziału we właściwym ruchu.

Mikrocykl – kilka jednostek treningowych ułożonych w logicznej kolejności, których zadaniem jest wytworzenie najskuteczniejszych zmian przystosowawczych u sportowca. Trwa średnio 7-14 dni.

Miocyt – pojedyncza komórka mięśniowa (cylindryczna, wielojądrzasta), zwana także włóknem mięśniowym.

Miofibrylle – elementy kurczliwe miocytów, posiadające nitkowatą strukturę zbudowane z aktyny i miozyny.

Miozyna, aktyna – białka włókien kurczliwych budujące miofibrylle, biorące udział w skurczu mięśniowym.

Obciążenia treningowe – wartość pracy treningowej wykonanej w określonej jednostce czasu. Na obciążenia składa się objętość i intensywność treningu.

Objętość minutowa serca – ilość krwi przepompowanej przez serce w ciągu minuty.

Obwodowa metoda treningu – metoda treningu stosowana także w odniesieniu do treningu oporowego. Trening obwodowy w okresie wdrażania do regularnego treningu z obciążeniami polega na wykonywaniu kolejno po sobie, w formie „obwodów”, serii ćwiczeń na poszczególne partie mięśniowe.

Podstawowa przemiana materii (PPM) – spoczynkowa przemiana materii, wydatki związane z utrzymaniem podstawowych funkcji fizjologicznych ustroju w warunkach spoczynku (utrzymanie odpowiedniej temperatury organizmu, aktywność nerwów, mięśni, praca serca, synteza białka, praca nerek i innych narządów, układów...).

Pronacja – ruch w płaszczyźnie mieszanej, odwracanie (np. ramienia w stawie barkowym – wewnętrzna strona dłoni zwrócona na zewnątrz).

Próg mleczanowy (próg zakwaszenia) LT – intensywność wysiłku, po przekroczeniu której stężenie mleczanu (kwasu mlekowego) w mięśniach zaczyna wzrastać. Gromadzenie kwasu mlekowego jest charakterystyczne dla beztlenowych przemian energetycznych.

Przeprost – praca mięśni w nienaturalnych warunkach (przekroczenie stanu pełnego wyprostu w stawie), polegających na przekroczeniu zakresu ruchomości stawów. Powoduje ona naciągnięcie ścięgien, więzadeł, bolesne tarcie kości tworzących dźwignie w obrębie danego stawu.

Przyczep – miejsce połączenia mięśnia z kością. Przyczepy mięśniowe pozwalają przenieść pracę mięśniową na aparat kostny i wykonać dowolny ruch.

Przykurcz – nienaturalny stan spoczynkowy mięśnia polegający na utrzymującym się, stałym skurczu mięśnia o różnym stopniu natężenia. Przykurcze zaburzają stan równowagi między mięśniami; gdy utrzymują się długo, są przyczyną zaburzeń prawidłowej postawy ciała, jego statyki.

REM (REM – z ang. rapid eyes movements) – faza snu, następująca po etapie snu głębokiego, objawiająca się szybkim ruchem gałek ocznych.

Reżim pracy mięśniowej – określenie intensywności ćwiczenia w czasie trwania pojedynczego powtórzenia dowolnego ćwiczenia, wynikające z zachowania właściwego dla danego reżimu tempa wykonywania ćwiczenia, narzucającego odpowiedni rytm oddechowy. Reżimy są kombinacją trzech rodzajów pracy mięśniowej: koncentrycznej, ekscentrycznej i izometrycznej. Wyróżnić możemy reżimy: koncentryczny, ekscentryczny, koncentryczno-ekscentryczny, koncentryczno-izometryczno-ekscentryczny, koncentryczno-ekscentryczno-izometryczny, koncentryczno– izometryczno-ekscentryczno-izometryczny.

Separacja – głębokie bruzdy oddzielające poszczególne mięśnie i grupy mięśniowe, a nawet pojedyncze brzuśce jednego mięśnia. Separacja stanowi jeden z parametrów oceny sędziowskiej w rundach sylwetkowych na zawodach w kulturystyce i fitness.

Serotonina – hormon tkankowy (wydzielany w układzie pokarmowym, mózgu), pełniący funkcję neuroprzekaźnika (przekazuje odpowiednie sygnały do mózgu). Wywołuje on ogólne odprężenie, uspokojenie, obniża wydolność fizyczną i psychiczną, nazywany często „hormonem szczęścia”. Serotonina przekształca się w organizmie w melatoninę.

Skurcz auksotoniczny – skurcz, w którym zmianie długości mięśnia towarzyszy zmiana jego napięcia.

Skurcz izometryczny – skurcz, w którym następuje zmiana napięcia mięśnia, bez zamiany jego długości (odległość między przyczepami mięśniowymi się nie zmienia).

Skurcz izotoniczny – skurcz, w którym następuje zmiana długości mięśnia, bez zmiany jego napięcia.

Step – specjalny stopień, o regulowanej wysokości, będący używany podczas zajęć aerobiku o tej samej nazwie.

Steppery – maszyny stacjonarne do treningu aerobowego, na których wykonywany jest ruch imitujący wchodzenie po schodach.

Stretching – forma treningu zapewniająca rozciąganie mięśni.

Supinacja – ruch w płaszczyźnie mieszanej, przeciwstawny do pronacji, nawracanie.

Tłuszcze nasycone – tłuszcze pochodzenia zwierzęcego, posiadają stałą konsystencję (np. tłuszcz w mięsie, słonina, smalec).

Tłuszcze nienasycone – tłuszcze głównie pochodzenia roślinnego (poza tym ich źródłem są także ryby), posiadają postać płynną lub mazistą. Dzielą się na wielonienasycone (WNKT) i jednonienasycone. Szczególnie istotna jest grupa niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych – NNKT – wielonienasycone kwasy tłuszczowe, do syntezy których organizm nie jest zdolny, dlatego muszą być dostarczone wraz z dietą.

Tonus mięśniowy – stan spoczynkowego napięcia mięśniowego wywołany słabym skurczem izometrycznym mięśni, regulowany na drodze odruchowej.

Trans – druga, obok cis, konfiguracja, w której mogą występować tłuszcze nienasycone, w jakiej pozbawione są one swych zdrowotnych właściwości. Tłuszcze w konfiguracji cis przekształcą się w trans najczęściej na skutek przemysłowych procesów uwodorniania, przeprowadzonych w celu wydłużenia okresu przydatności do spożycia tłuszczów nienasyconych. Frakcje trans posiadają właściwości zbliżone do tłuszczów nasyconych.

Trening aerobowy – wysiłek tlenowy, wysiłek o intensywności umiarkowanej, która pozwala na pozyskiwanie energii w wyniku energetycznych przemian tlenowych. Utrzymanie jego właściwych parametrów (czas trwania, intensywność) pozwala na redukcję tkanki tłuszczowej.

Trening cardio – trening pozytywnie wpływający na funkcjonowanie układu krążenia. Treningiem cardio może być zarówno wysiłek tlenowy (aerobowy), jak i beztlenowy (anaerobowy).

Trening interwałowy – trening o zmiennej intensywności, w którym odcinkom pracy o bardzo wysokiej intensywności towarzyszą odcinki aktywnego wypoczynku, przyjmujące formę wysiłku o mniejszej intensywności. Ten rodzaj treningu może służyć redukcji tkanki tłuszczowej.

Trening oporowy – każda forma treningu, w której mięśnie kosztem wykonywanej pracy (skurcz) muszą przezwyciężyć stawiany opór (rolę oporu może spełniać zewnętrzne obciążenie – np. sztangielki, lub opory własnego ciała – trening izometryczny).

Tryptofan – jeden z aminokwasów niezbędnych.

Tubing – gumy treningowe, często zakończone wygodnymi uchwytami. Sprzęt treningowy używany na niektórych, grupowych zajęciach fitness, doskonale nadający się do przeprowadzenia treningu w domu.

Tyrozyna – jeden z aminokwasów nie niezbędnych.

VO2 max – maksymalny pobór tlenu, „pułap tlenowy”, największa ilość tlenu, jaką zużywa organizm w ciągu minuty. VO2 max jest jednym z głównych parametrów pomiaru wydolności człowieka (w wysiłkach długotrwałych).

Wave – maszyna stacjonarna do treningu aerobowego, w których trening przypomina jazdę na rolkach. Ruch wykonywany jest w większej ilości płaszczyzn niż w przypadku maszyn w rodzaju stepper czy rower.

Wolne rodniki – atomy tlenu pozbawione jednego elektronu, które dążąc do jego uzupełniania, są w organizmie przyczyną wielu negatywnych, pod względem zdrowotnym, procesów (przypisuje się im udział w procesach starzenia, rakowacenia, miażdżycy).

Wyprost – przejście z pozycji zgięcia w stawie do wyprostu.